ماه رمضان سال گذشته ، گهر عمر با پست های روزانه «هر جزء : پیام زندگی»(1) با مخاطبین خود همراه بود. در ماه رمضان جاری به قید حیات و توفیق الهی ، قصد داریم با سی پست با نام «منجیه» به روز باشیم. امید است مفید واقع شود و با مطالعه دقیق پست ها مشوق ما باشید. انتخاب آیات و موضوع حاضر اتفاقی نیست.

(1) رجوع شود به پست های منتشر شده در موضوع «هو معدن الایمان و بحبوحته»

جهاد در راه خدا، بر شما مقرر شده ، در حالى كه برايتان ناخوشايند است . چه بسا چيزى را خوش ‍ نداشته باشيد، حال آنكه خير شما در آن است . و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شر شما در آن است . و خدا مى داند، و شما نمى دانيد( بقره 216)

نکته تفسیری:

اگراصول احکام الهی فطری است چرا  جهاد و … ناخوشایند طبع انسان است؟ منظور از خدا می داند و شما نمی دانید چیست؟ نتیجه؟

مسايل فطرى هنگامى در انسان تجلى مى كند كه با شناخت ، توأم باشد، مثلا انسان فطرتا طالب سود و مخالف زيان است و اين در صورتى است كه مصداق سود و زيان را بشناسد ولى اگر در تشخيص آن گرفتار اشتباه شد و موضوع سودمندى را زيان آور پنداشت ، مسلما بر اثر اين اشتباه ، فطرت او گمراه خواهد شد و از آن امر مفيد بيزار مى شود، عكس اين مسأ له نيز صادق است .

پروردگار جهان با اين لحن قاطع مى گويد كه افراد بشر نبايد تشخيص خودشان را در مسائل مربوط به سرنوشتشان حاكم سازند چرا كه علم آنها از هر نظر محدود و ناچيز است و معلوماتشان در برابر مجهولات همچون قطرهاى در برابر درياست ، همانگونه كه در قوانين تكوينى خداوند از اسرار آفرينش همه اشياء با خبر نيستند و گاه چيزى را بى خاصيت مى شمرند در حالى كه پيشرفت علوم فوايد مهم آن را آشكار مى سازد همچنين در قوانين تشريعى بسيارى از مصالح و مفاسد را نمى دانند لذا ممكن است چيزى را ناخوشايند دارند در حالى كه سعادت آنها در آن است يا از چيزى خشنود باشند در حالى كه بدبختى آنها در آن است .
آنها با توجه به علم محدود خود در برابر علم بى پايان خداوند نبايد در برابر احكام الهى روى در هم كشند بايد بطور قطع بدانند كه خداوند رحمان و رحيم اگر جهاد و زكات و روزه و حج را تشريع كرده همه به سود آنهاست .

توجه به اين حقيقت روح انضباط و تسليم در برابر قوانين الهى را در انسان پرورش مى دهد و درك و ديد او را از محيطه اى محدود فراتر مى برد و به نامحدود يعنى علم بى پايان خدا پيوند مى دهد.

تفسیر نمونه/ جلد 2/ خلاصه صص 106 تا 108

زندگى دنيا براى كافران زينت داده شده است ، از اين رو افراد با ايمان را (كه گاهى دستشان تهى است )، مسخره مى كنند، در حالى كه پرهيزكاران در قيامت بالاتر از آنان هستند، (چرا كه ارزشهاى حقيقى در آن جا آشكار مى گردد، و صورت عينى به خود مى گيرد،) و خداوند، هر كس را بخواهد بدون حساب روزى مى دهد(212 بقره)

نکته تفسیری:

تفاوت دیدگاه این دو دسته ؟ روزی بی حساب یعنی چه؟

هميشه افراد بى ايمان و دنياپرست كه سخت فريفته زرق و برق دنيا مى باشند و افق ديدشان از چهار ديوارى ماده فراتر نمى رود امكانات مادى را مقياس ارزيابى همه ارزشها مى دانند و به همين دليل در فكر كوتاه و عليل آنها كسانى كه دستشان از ثروت تهى است فاقد شخصيت هستند و لذا آنها را به باد مسخره مى گيرند در حالى كه صاحبنظران با ايمان كه بدين مشت خاك نظرى ندارند ارزشهاى مادى را در برابر ارزشهاى معنوى بيرنگ مى بينند و به آنها همچون بازيچه كودكان مى نگرند.

بى حساب بودن روزى خداوند به افراد با ايمان اشاره به اين است كه هرگز پاداشها و مواهب الهى به اندازه اعمال ما نيست بلكه مطابق كرم و لطف اوست و مى دانيم لطف و كرمش حد و حدود ندارد.

تفسیر نمونه/ جلد 2/ خلاصه صص  91 تا 93

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همگى در صلح و آشتى در آييد! و از گامهاى شيطان ، پيروى نكنيد، كه او دشمن آشكار شماست !(208 بقره)

نکته تفسیری:

چرا از اهل ایمان آشتی و صلح خواسته شده؟ دشمن آشکار یعنی چه؟

از مفهوم اين آيه چنين استفاده مى شود كه صلح و آرامش تنها در پرتو ايمان امكانپذير است ، و تنها به اتكاء قوانين مادى هرگز جنگ و ناامنى و اضطراب از دنيا بر چيده نخواهد شد، زيرا عالم ماده ، و علاقه به آن ، همواره  كشمكشها و تصادمها است ، و اگر نيروى معنوى ايمان ، آدمى را كنترل نكند، صلح غير ممكن است. ايمان به خدا، و تسليم در برابر فرمان او، نقطه وحدت جامعه انسانيت ، و رمز ارتباط اقوام و ملتها است ، و نمونه جالبى از آن را در مراسم حج مى توان مشاهده كرد كه چگونه انسانهايى با رنگهاى مختلف ، از نژادهاى متفاوت و داراى زبان و قوميت و منطقه جغرافيائى ناهماهنگ ، همگى برادروار در كنار هم قرار گرفته و در آن مراسم بزرگ روحانى شركت دارند، و در نهايت صلح و صفا به هم مى نگرند، و اگر آن را با نظامى كه بر كشورهاى فاقد ايمان به خدا حاكم است كه چگونه ناامنى از نظر جان و مال و عرض و ناموس ، حاكم مى باشد، مقايسه كنيم ، تفاوت ميان جوامع با ايمان و بى ايمان از نظر سلم و صلح و سلام و آرامش ، روشن مى شود.

جمله ((انه لكم عدو مبين )) متضمن استدلال زنده و روشنى است ، مى گويد: دشمنى شيطان با شما چيزى مخفى و پوشيده نيست ، او از آغاز آفرينش آدم براى دشمنى با او كمر بست و سوگند ياد كرده است كه اگر بتواند، همه را جز مخلصين كه از تيررس او به دورند گمراه كند با اين حال چگونه تسليم وسوسه هاى او مى شويد؟

تفسیر نمونه /جلد دوم/ خلاصه صص 81 تا 85

و بعضى مى گويند: پروردگارا! به ما در دنيا (نيكى ) عطا كن ! و در آخرت نيز (نيكى ) مرحمت فرما! و ما را از عذاب آتش نگاهدار!(201 بقره)

نکته تفسیری:

این آیه خیلی آشناست؟ توضیح مختصری از آیه؟ مصداق های  حسنه ؟

این آیه همان قنوت معروفی است که  همه آن را از حفظ هستیم و در نمازهای خود کم و بیش می خوانیم. فکر کنم اولین قنوتی است که همه یاد گرفته ایم.

این آیه ادامه آیات مبحث حج است. در حقيقت اين قسمت از آيات اشاره به خواسته هاى مردم و اهداف آنها در اين عبادت بزرگ  است   بعضى جز به مواهب مادى دنيا نظر ندارند و چيزى غير از آن از خدا نمى خواهند بديهى است آنها در آخرت از همه چيز بى بهره اند. ولى گروهى هم مواهب مادى دنيا را مى خواهند و هم مواهب معنوى را بلكه زندگى دنيا را نيز به عنوان مقدمه تكامل معنوى مى طلبند و اين است منطق اسلام كه هم نظر به جسم و ماده دارد و هم جان و معنا و اولى را زمينه ساز دومى مى شمرد و هرگز با انسانهاى يك بعدى يعنى آنها كه در ماديات غوطه ورند و براى آن اصالت قائلند، يا كسانى كه به كلى از زندگانى دنيا بيگانه اند سازگار نيست.

در معنای حسنه در دنیا و آخرت  گاهی به معنى وسعت رزق و حسن خلق در دنيا و خشنودى خدا و بهشت در آخرت تفسير شده است و بعضى از مفسران آن را به معنى علم و عبادت در دنيا و بهشت در آخرت ، يا مال در دنيا، و بهشت در آخرت ، يا همسر خوب و صالح در دنيا و بهشت در آخرت دانسته اند . بديهى است حسنه به معنى هر گونه خير و خوبى است و مفهومى وسيع و گسترده دارد كه تمام مواهب مادى و معنوى را شامل مى شود، بنابراين آنچه در روايات فوق يا كلمات مفسران آمده است بيان مصداقهاى روشن آن مى باشد، و مفهوم آيه را محدود نمى كند.

تفسیر نمونه/ جلد دوم/ خلاصه صص 64 تا 67

و در راه خدا، انفاق كنيد! و (با ترك انفاق )، خود را به دست خود، به هلاكت نيفكنيد! و نيكى كنيد! كه خداوند، نيكوكاران را دوست مى دارد.(195 بقره)

نکته تفسیری:
انفاق؟ رابطه انفاق و سپردن خود به دست هلاکت؟  خود را به هلاکت نسپاریم یعنی جهاد نرویم؟  احسان؟

اين آيه تكميلى است بر آيات جهاد كه قبلا آمده ، زيرا جهاد به همان اندازه كه به مردان با اخلاص ‍ و كار آزموده نيازمند است به اموال و ثروت نيز احتياج دارد، جهاد هم نفرات آماده از نظر روحى و جسمى لازم دارد، و هم انواع سلاح و تجهيزات جنگى ، درست است كه عامل تعيين كننده سرنوشت جنگ در درجه اول سربازان اند، ولى سرباز بدون وسايل و تجهيزات كافى (اعم از سلاح ، مهمات ، وسيله نقل و انتقال ، مواد غذائى ، وسايل درمانى ) كارى از او ساخته نيست .

اين آيه گر چه در ذيل آيات جهاد آمده است ولى بيانگر يك حقيقت كلى و اجتماعى است و آن اينكه انفاق به طور كلى سبب نجات جامعه ها از مفاسد كشنده است ، زيرا هنگامى كه مساله انفاق به فراموشى سپرده شود، و ثروتها در دست گروهى معدود جمع گردد و در برابر آنان اكثريتى محروم و بينوا وجود داشته باشد ديرى نخواهد گذشت كه انفجار عظيمى در جامعه به وجود مى آيد، كه نفوس و اموال ثروتمندان هم در آتش آن خواهد سوخت . بنابراين انفاق ، قبل از آنكه به حال محرومان مفيد باشد به نفع ثروتمندان است ، زيرا تعديل ثروت حافظ ثروت است .و به تعبير بعضى از مفسران ، خوددارى از انفاق فى سبيل الله هم سبب مرگ روح انسانى به خاطر بخل خواهد شد، و هم مرگ جامعه به خاطر عجز و ناتوانى ، مخصوصا در نظامى همچون نظام اسلام كه بر نيكو كارى بنا شده است .

اصولا تهلكه با شهادت دو مفهوم متباين دارد، تهلكه به معنى مرگ بي دليل است در حالى كه شهادت قربانى شدن در راه هدف و نايل گشتن به حيات جاويدان است . بايد به اين حقيقت توجه داشت كه جان انسان ، ارزشمندترين سرمايه وجود او نيست ، ما حقايقى با ارزشتر از جان داريم ، ايمان به خدا، آيين اسلام ، حفظ قرآن و اهداف مقدس آن ، بلكه حفظ حيثيت و آبروى جامعه اسلامى ، اينها اهدافى والاتر از جان انسان است كه قربان شدن در راه آن هلاكت نيست ، و هرگز از آن نهى نشده

احسان معمولا به معنى نيكو كارى تفسير مى شود، ولى گاه معنى وسيعترى براى آن ذكر شده ، و آن هر گونه عمل صالح ، بلكه انگيزه هاى عمل صالح است

تفسیر نمونه/ جلد 2/ خلاصه صص 35 تا 40